مدرنیته و شعر صفوی

خون گشته مرا ز هجر یاران، دیده
زین غم، شده چون سیل بهاران، دیده
گر دست به من زنند، می‌ریزد اشک
مانند درخت‌های باران دیده!
(قبلان بیگ – قرن یازدهم – به نقل از کانال تلگرام بی‌نظیر «چهار خطی»)

به چشم من مدرن بودن از تصویرسازی و شیوه بیان این شعر می‌بارد. مثل خیلی از شعرهای صفوی.
چیزی درباره شعر صفوی هست که من نمی‌فهمم. چیزی که دوست دارم «مدرن» بناممش. زبان نظمش به نثر نزدیک‌تر شده (نثر همان دوره، در مقایسه با نزدیکی شعر قرون قبلی به نثر قرون قبلی)، مضمون‌سازی‌هایش انگار مسابقه نوآوری است. انگار در عصر صفوی مثل امروز هر تصویر و عبارتی زود کهنه می‌شود و شاعری بیش از آن که فن فصاحت باشد فن نوآوری است. بر خلاف شعر قرون قبلی که در آن شعرا تا حد زیادی همگی از نمادها و استعاره‌های مشترکی استفاده می‌کردند و قرار نبود هر شاعری بیاید و عنصر دیگری از زندگی روزمره را در شعرش مشبه‌به قرار دهد. در شعر صفوی مثل شعر معاصر امروز صحبت از اشیای ساده و اتفاقات ساده و استفاده از بازی‌های معنایی طنزآمیز فراوان است، بر خلاف دوره‌های قبلی.
حتی معانی اصلی اشعار در شعر صفوی زمینی و ملموس می‌شوند و به راحتی می‌شود بازتاب زندگی روزمره شاعر را در آنها دید. ویژگی‌هایی که در شعر مدرن چه در ایران و چه در جهان فراوانند. گله و حتی بدگویی نسبت به معشوق در مکتب وقوع زیاد می‌شود، و شعر صفوی پر است از شرح جزئیاتی درباره روابط عاشق با معشوق که زمینی بودن شعرها را دوچندان می‌کنند، مثل ترانه‌های موسیقی پاپ معاصر! (بعضی از شعرهای کلاسیک که از این سیاقند با آلبوم نسیم وصل همایون شجریان در این سال‌ها معروف شده‌اند).
خلاصه آن که به چشم من همه چیز درباره شعر صفوی بوی مدرن شدن می‌دهد. انگار شعر صفوی از همه لحاظ دارد مسیری را می‌رود که منتهی به شعر معاصر می‌شود. انگار فرآیندی که شعر امروز را برای همیشه از شعر کلاسیک متفاوت کرده، و آن را به شعر معاصر غربی هم بسیار شبیه می‌کند، از دوره صفوی شروع شده بوده. انگار آن چیزی که من فکر می‌کردم در شعر معاصر تحت تاثیر ارتباط با غرب و جهان جدیدی که غرب معرفی کرده ایجاد شده، از دوره صفوی هم زمزمه‌هایش به گوش می‌رسیده.
معمای ماجرا برای من غرب است. اگر بپذیریم که این روح جدید (مدرن؟) را غرب در شعر ما دمیده (چه به طور مستقیم از طریق ادبیات مدرن غربی و چه به طور غیرمستقیم از طریق تغییر دادن جامعه) آن وقت سوال می‌شود که در دوره صفوی که هنوز از حضور غرب خبر جدی‌ای نبوده چرا باید حرکت در این مسیر با این قوت شروع شده باشد؟

3 دیدگاه در “مدرنیته و شعر صفوی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *