چند سال پیش تحقیق لویی ژان کالوه دانشمند فرانسوی درباره‌ی رده‌بندی زبان‌های دنیا در فضای وب فارسی دست به دست شد. توجه ویژه‌ی کردهای ایرانی به این پژوهش ناشی از رده‌ی نسبتا بالای زبان کردی (۳۱) در رده‌بندی نهایی این تحقیق و جایگاه برترش نسبت به فارسی (۴۰) بود. پیش از این چند بار وسوسه شدم تا چیزی درباره‌ی مشکلات این رده‌بندی بنویسم اما از کشیده شدن کار به دعواهای قومی بیم داشتم. ولی خب، بالاخره دیدم که بهتر است که اگر چیز نادرستی مکررا گفته شد جایی هم درباره‌ی ایرادهایش حرفی زده باشد. گیرم کسی خواست صادقانه در اینترنت جستجو کند و به نتیجه‌ای برسد! پیشاپیش تاکید می‌کنم که هرچند علاقه‌ی ویژه‌ام به زبان فارسی بر کسی پوشیده نیست، به هیچ وجه در پی تفاخر زبانی نیستم، و راستش را بخواهید من از بالندگی زبان کردی هم بسیار خوشحال می‌شوم و آن را با خود بسیار نزدیک و آشنا می‌بینم.
اما اصلا رتبه‌بندی بر چه مبنایی؟ هرچند در هیچ یک از گزارش‌های فارسی درباره‌ی این پژوهش به این موضوع اشاره نشده بود، مبنای این رتبه‌بندی اهمیت و موفقیت در عرصه‌ی جهانی بود. معیارها چیزهایی از قبیل تعداد گویشوران، پراکندگی جغرافیایی، تعداد مقالات ویکی‌پدیا، و تعداد برندگان نوبل ادبیات بود. به نظر من چنین تحقیق اتفاقا جالب توجه و معنادار است. قطعا همیشه می‌توان ایرادهایی از چنین کارهایی گرفت و دقت آن را مخدوش دانست اما اتفاقا من حقیقتا به طور کلی به چنین کارهایی علاقه‌مندم و معتقدم ایرادگیران خیلی وقت‌ها عملا صرفا فضا را برای کارهای مفید تنگ می‌کنند.
با این همه، چند چیز در نسخه‌ی اولیه‌ی مقاله در نظر من عجیب بودند. اول این که فارسی و دری و تاجیکی سه زبان متفاوت تلقی شده بودند در حالی که مثلا کردی سورانی و کرمانجی زبان واحد تلقی شده بودند. دوم این که با توجه به معیارهایی که معرفی شده بودند غیرممکن بود زبان‌هایی مثل بلغاری و کردی بالاتر از فارسی قرار بگیرند.
به هر حال، ظاهرا حالا چیزها عوض شده و بسیاری از ایرادها اصلاح شده‌اند! امروز که تصمیم گرفتم این متن را بنویسم دیدم که در آخرین نسخه‌ای از رده‌بندی که توانستم پیدا کنم (چون آقای کالوه رده‌بندی را هر چند وقت یک بار به روز می‌کند) فارسی (که هنوز از دری و تاجیکی جداست) در رتبه‌ی ۲۲ قرار دارد، و کردی به سه زبان مختلف با رتبه‌های ۶۶ و ۱۴۴ و ۲۵۴ تقسیم شده. این به نظر واقع‌بینانه‌تر است، اما خب واقعیت این است که این رده‌بندی جدید هم در حق کردی جفا می‌کند چون کردی ایران و عراق که در این رده‌بندی جدا شده‌اند واقعا این قدر از یکدیگر دور نیستند که دو زبان جدا تلقی شوند! (البته درباره‌ی فارسی و دری و تاجیکی هم نظر من همین است. همین جفا در حق ترکی ایران و جمهوری آذربایجان هم شده.)
مشکل دیگری که رده‌بندی تازه دارد این است که گویش‌های مختلف عربی را جدا کرده، و برای عربی استاندارد نوشتاری جایی در رده‌بندی قرار نداده. اما به نظر من بزرگ‌ترین مشکل این رده‌بندی این است که به نظر می‌رسد (مطمئن نیستم) برای تعداد گویشوران صرفا به سراغ تعداد کسانی رفته که از یک زبان به عنوان زبان اولشان استفاده می‌کنند. حال آن که در چنین رده‌بندی‌ای قطعا تعداد کسانی که یک زبان را به عنوان زبان دوم بلدند هم بسیار مهم است. علاوه بر این، یک معیار مهم این است که هر زبانی زبان کتابت چند نفر است. به هر حال، علی‌رغم تمام این موارد، باز هم به نظر من چنین رتبه بندی‌هایی سودمندند، اما باید حواسمان به کاستی‌ها باشد.
– توضیحاتی درباره‌ی رتبه بندی (به فرانسه)
– آخرین نسخه‌ی موجود از رتبه‌ها (متاسفانه نسخه‌ی اصلی سایت موقتا از کار افتاده) (پی‌نوشت سال ۹۷: حالا سایت اصلی درست شده و در دسترس است.)
(بازبینی شده در آوریل ۲۰۲۳)